نوشته‌های همانند
یکی از ابداعات کشاورزان ایرانی، ساخت کبوترخانه‌ها در مزارع و دشت‌های کشاورزی می‌باشد. هدف از ساخت این سازه‌ها، جذب کبوترها و پرورش آن‌ها بوده است.
هدف از ساخت کبوترخانه‌ها چیست؟
بدیهی است که گیاهان برای رشد علاوه بر هوا، آب و نور، نیاز به مواد معدنی نیز دارند، معمولاً در مزارع به علت کاشت متوالی محصولات، مواد معدنی موجود در خاک کاهش می‌یابد، به همین دلیل اضافه کردن کودهای آلی در دوره‌های مختلف به همراه آیش گذاشتنن زمین سبب تقویت دوباره‌ی خاک می‌گردد و از فقیر شدن آن پیشگیری می‌نماید.
کودهای آلی شامل کودهای گیاهی، جانوری و معدنی هستند. در میان کودهای گیاهی، کود حاصل از فضولات پرندگان به خصوص کبوتر از نظر وجود مواد معدنی جایگاه خاصّی دارد.
لذا کشاورزان کوشش می‌کردند با ساخت کبوترخانه‌ها، اقدام به پرورش کبوتران نموده و از کود آن‌ها در افزایش سطح کمّی و کیفی محصولات خود استفاده نمایند.
کشت گیاهان جالیزی و صیفی‌جات در گذشته اهمیّت کبوترخانه‌ها را دو چندان می‌نمود.
ویژگی‌های معماری کبوترخانه‌ها
این سازه‌ها، معمولاً به شکل مکعب مستطیل هستند. بالای پی و در قسمت پایین دیوارها، کمربندی به صورت بریدگی دیده می‌شود که هدف از ایجاد آن جلوگیری از نفوذ مارها به داخل کبوترخانه بوده است. زیرا مار یکی از دشمنان کبوترها بوده و علاقه‌ی خاصّی به تخم و جوجه‌های آنان دارد.
دیوارهای بلند از جنس خشت و گل، گاهی ارتفاع آن‌ها را به بیش از ۵ متر می‌رساند.
معماران سعی بر این داشتند که کبوترخانه‌ها در برابر عواملی مانند گرمای تابستان، سرمای زمستان، بارندگی، باد شدید، مارها، شاهین‌ها، قرقی و … امن باشند.
جایگاه این کبوترخانه‌ها در مرکز مزارع و در نزدیکی آب جوب، چشمه یا رودخانه‌ها بوده است تا هم کبوترها به مواد غذایی و آب نزدیکتر باشند و هم عملیّات تخلیه کود و انتقال به زمین‌ها آسان‌تر و سریع‌تر انجام شود.
دیوارهای کنگره‌ای و بعضاً آغشته به گچ یکی از ویژگی‌های دیگر این نوع معماری است.
دیوارها در برخی نقاط مشبک و سوراخ‌دار هستند. اندازه‌ی سوراخ‌ها به طوری است که پرندگان شکارچی نتوانند داخل آن وارد شوند.
در داخل کبوترخانه نیز سوراخهای شطرنجی ساخته می‌شد که محل زندگی کبوترها می‌باشد. کبوتران این سوراخ‌ها را لانه‌ی خود می‌دانستند و در آن اقدام به تخم‌گذاری و پرورش جوجه می‌کنند.
برای ورود و خروج آسان‌تر کبوتران، روی دیوارها چوب‌هایی نصب می‌کرده‌اند تا کبوتران روی آن‌ها بنشینند.
سقف کبوترخانه‌ها نیز با ملات کاه‌گل پوشانیده می‌شده است.
معیار ارزش کبوترخانه‌ها
کبوترخانه‌ای دارای ارزش بیشتری است که بتواند تعداد کبوتران بیشتری را به خود جذب نماید، زیرا میزان کود تولیدی آن نیز بیشتر خواهد بود.
مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی به کار رفته در این کبوترخانه‌ها، ملات گل، سنگ، خشت، چوب، ملات کاه‌گل، گچ و آهک می‌باشد.
وضعیّت فعلی کبوترخانه‌ها
اکثر کبوترخانه‌های منطقه به دلیل بی‌توجّهی و جایگزین شدن کودهای شیمیایی به جای کود آلی رو به تخریب و فراموشی قرار دارند و گاه می‌بینیم که این آثار باستانی به دست ناآگاهان تخریب هم می‌شوند.
به عنوان نمونه هر دو تصویر زیر مربوط به کبوترخانه معروف رباطمراد که ثبت آثار ملّی هم شده است، می‌باشد، یکی عکس اوّل مربوط به سال ۱۳۵۱ و عکس دوم مربوط به چهل سال بعد یعنی ۱۳۹۱ می‌باشد.
آمار کبوترخانه‌های منطقه‌ی رباطمراد
در منطقه‌ی رباطمراد و روستاهای آن تعداد زیادی کبوترخانه قابل مشاهده است.
که تعداد آن‌ها طبق آمار به دست آمده حدوداً به عبارت زیر است:
۳ کبوترخانه در رباطمراد، ۲ کبوترخانه در روستای قیدو و در روستاهای رباط‌سرخ، شهرمیزان و گلماگرد، هر کدام یک کبوترخانه که مجموع آن‌ها ۸ باب می‌باشد.
کبوترخانه‌های رباطمراد
۱- کبوترخانه‌ی رباطمراد (جمال)، که متروکه بوده و رو به ویران شدن است.
این کبوترخانه معروف به کبوترخانه رباطمراد بوده و مربوط به دوره قاجار است، این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۰۷۴ به عنوان یکی از آثار ملی ثبت گردیده است.
۲- کبوترخانه‌ی حاج میرزاحسن که در حال حاضر سالم‌ترین کبوترخانه است، اگر چه رو به فرسایش و تخریب است.
۳- کبوترخانه‌ی حاچ ملاعلی که تقریباً ۸۰ درصد تخریب شده است.
این مطلب قبلاً در پنجشنبه ۱۳۹۱/۶/۹ نوشته شده و به روز رسانی شده است.
